Podstawy prawne

Decydujące znaczenie w zakresie ogólnoświatowej ochrony przyrody miał raport Generalnego Sekretarza ONZ z 1969 roku o stanie środowiska. Zapoczątkował on działania na rzecz ogólnoświatowej ochrony przyrody. W 1972 r. powołano agendę ONZ – UNEP (ang. United Nations Environment Programme)  - Program Środowiskowy Organizacji Narodów Zjednoczonych, którego zadaniem jest koordynowanie działań w zakresie ochrony przyrody oraz monitorowania stanu środowiska na terenie całego świata.

Na całym świecie ochrona przyrody przyjmuje różnorodne formy prawne. Istnieją również ogólnoświatowe akty prawne regulujące zasady ochrony przyrody. Jednym z takich dokumentów jest utworzona w 1982 roku Światowa Karta Przyrody uchwalona przez ONZ.

Na przestrzeni lat powstało wiele międzynarodowych organizacji zajmujących się ochroną przyrody w skali globalnej i realizujących założenia międzynarodowych aktów prawnych. W śród tych organizacji wymienić należy:

• Międzynarodowa Unia Ochrony Przyrody i jej Zasobów IUCN (ang. International Union for Conservation of Nature). Organizacja ta powstała w 1948 roku. Zajmuje się ochroną zagrożonych gatunków zwierząt i roślin, ochroną krajobrazu, prawnymi i administracyjnymi zagadnieniami ochrony środowiska oraz edukacją środowiskową. Organizacja publikuje "Czerwoną Księgę" gatunków roślin i zwierząt zagrożonych wyginięciem;
• Światowy Fundusz na Rzecz Środowiska Naturalnego WWF (ang. World Wide Fund for Nature ) - istnieje od 1961 roku. Ma na celu ochronę środowiska i procesów ekologicznych, w szczególności w lasach, rzekach, jeziorach i oceanach;
• Światowa Organizacja Zdrowia WHO (ang. World Health Organization) - zajmuje się m.in. zagadnieniem zdrowia ludzi na tle zmian w środowisku;
• Organizacja do spraw Wyżywienia i Rolnictwa FAO (ang. Food and Agriculture Organization);
• Organizacja do spraw Oświaty, Nauki i Kultury Narodów Zjednoczonych UNESCO (ang. United Nations Educational, Scientific and Cultural Organization) - finansuje programy badawcze dotyczące środowiska i jego ochrony.

Na terenie Europy również podejmuje się działania na rzecz ochrony przyrody w skali całej Europy. Podstawy prawne do ochrony europejskiej przyrody daje Dyrektywa Siedliskowa w sprawie ochrony siedlisk przyrodniczych oraz zagrożonych gatunków flory i fauny – dyrektywa 92/43/EWG z dnia 21 maja 1992 roku.

Kolejnym europejskim aktem prawnym odnoszącym się do ochrony przyrody jest Dyrektywa Ptasia – dyrektywa 2009/147/WE z 30 listopada 2009 roku stanowiąca wersję skonsolidowaną wcześniejszej dyrektywy EWG 79/409/EWG z 2 kwietnia 1979 roku o ochronie dziko żyjących ptaków (Directive on the Conservation of Wild Birds).

Oba akty prawne – Dyrektywa Siedliskowa i Dyrektywa Ptasia stanowią podstawę wyznaczania i obejmowania ochroną siedlisk istotnych w skali europejskiej, które tworzą sieć ekologiczną obszarów NATURA 2000. Cała sieć Natura 2000 liczy ponad 26400 obszarów zajmujących ponad 318 tys. km² powierzchni morskiej i ponad 788 tys. km² powierzchni lądowej, co stanowi 18% powierzchni krajów Unii Europejskiej.

Kraje Wspólnoty Europejskiej, podejmując działania zmierzające do integracji współpracy w dziedzinie ochrony przyrody, wystąpiły z inicjatywą utworzenia Europejskiej Sieci Ekologicznej – ECONET (European Ecological Network). ECONET stanowi sieć obszarów, których walory stanowią o dziedzictwie przyrodniczym Europy; obszary te są powiązane przestrzennie i funkcjonalnie oraz objęte są różnymi, wzajemnie się uzupełniającymi, formami ochrony przyrody.

Podstawowym aktem prawnym określającym zasady i formy ochrony przyrody w Polsce jest ustawa z dnia 16 kwietnia 2004 roku o ochronie przyrody (Dz.U. 2004 Nr 92 poz. 880). Określa ona zarówno formę ochrony przyrody jak też szczegółowe zasady ich stosowania. Aktami wykonawczymi ustawy są rozporządzenia:

• z dnia 9 października 2014 r. w sprawie ochrony gatunkowej grzybów (Dz.U. 2014, poz. 1408);
• z dnia 9 października 2014 r. w sprawie ochrony gatunkowej roślin (Dz.U. 2014, poz. 1409);
• z dnia 6 października 2014 r. w sprawie ochrony gatunkowej zwierząt (Dz.U. 2014, poz. 1348);
• z dnia 13 kwietnia 2010 r. w sprawie siedlisk przyrodniczych oraz gatunków będących przedmiotem zainteresowania Wspólnoty, a także kryteriów wyboru obszarów kwalifikujących się do uznania lub wyznaczenia jako obszary Natura 2000 (Dz. U. Nr 77, poz. 510 ze zm.);
• z dnia 12 stycznia 2011 r. w sprawie obszarów specjalnej ochrony ptaków (Dz. U. z dnia 4 lutego 2011 r.);
• z dnia 30 marca 2012 r. zmieniające rozporządzenie w sprawie obszarów specjalnej ochrony ptaków (Dz. U. z 2012 r., poz. 358).
• z dnia 13 kwietnia 2010 r. w sprawie siedlisk przyrodniczych oraz gatunków będących przedmiotem zainteresowania Wspólnoty, a także kryteriów wyboru obszarów kwalifikujących się do uznania lub wyznaczenia jako obszary Natura 2000 (Dz. U. Nr 77, poz. 510).

Nadto zapisy o ochronie przyrody znajdują się m. in. w następujących aktach prawnych:

• ustawie o lasach (1991);
• ustawie Prawo ochrony środowiska (2001);
• ustawie Prawo Łowieckie (2002);
• ustawie o zmianie niektórych ustaw w związku ze wzmocnieniem narzędzi ochrony krajobrazu (z dn. 24 kwietnia 2015 r.);

Akty prawne dotyczące Lasów Państwowych związane z ochroną przyrody to:

• Polityka ekologiczna Państwa w latach 2009 - 2012 z perspektywą do roku 2016 (2009);
• Polska polityka kompleksowej ochrony zasobów leśnych (1994);
• Strategia ochrony leśnej różnorodności biologicznej (1995);
• Polityka leśna Państwa (1997);